लम्पी छाला रोगलाई ‘लम्पी वा लम्पी छाला रोग भाइरस’ पनि भनिन्छ। यसलाई छोटकरीमा एलएसडी भाइरस भनिन्छ । यो एक संक्रामक रोग हो, जुन एक जनावरबाट अर्का जनावरमा सर्छ । सरल शब्दमा भन्नुपर्दा, संक्रमित जनावरको सम्पर्कमा आउनुले अर्को जनावरलाई बिरामी बनाउन सक्छ । यो रोग क्याप्री पोक्सभाइरस नामक भाइरसको कारणले हुन्छ । यो भाइरस बाख्रा फक्स र भेडा पोक्स भाइरसको परिवारसँग सम्बन्धित छ । विज्ञहरुका अनुसार लामखुट्टेको टोकाइ र रगत चुस्ने किराबाट गाईवस्तुमा यो रोग सर्ने जानकारीका अनुसार भाइरसका कारण गाईवस्तुमा यो रोग सरेको हो । जसलाई ‘नोडुलर (लम्पी) छाला रोग भाइरस’ भनिन्छ । यसका तीन प्रजाति छन्। जसमा पहिलो प्रजाति ‘क्याप्रिपोक्स भाइरस’ हो । यसका अन्यहरू काउपोक्स भाइरस र भेडापोक्स भाइरस हुन ।
लम्पी छालाको रोग पोक्सभिरिडे परिवारको भाइरसबाट हुने गाईवस्तुमा लाग्ने संक्रामक रोग हो, जसलाई निथलिङ भाइरस पनि भनिन्छ । यस रोगका कारण जनावरको छालामा गाँठो हुन्छ । यो रोग ज्वरो, बढेको सतही लिम्फ नोड्स, र छाला र श्लेष्म झिल्ली ९श्वासप्रश्वास र ग्यास्ट्रोइंटेस्टाइनल ट्र्याक्टहरू सहित० मा धेरै नोड्युलहरू ९२–५ सेन्टिमिटर ९१–२ इन्च० व्यास० द्वारा विशेषता हो। संक्रमित गाईवस्तुले आफ्नो खुट्टा सुन्निने र लङ्गडापन पनि देखाउन सक्छ । भाइरसको महत्त्वपूर्ण आर्थिक प्रभावहरू छन् किनभने प्रभावित जनावरहरूले छालाको स्थायी क्षति भोग्छन् तिनीहरूको छालाको व्यावसायिक मूल्य घटाउँछ। थप रूपमा, यो रोगले प्रायः पुरानो दुर्बलता, कम दूध उत्पादन, कमजोर वृद्धि, बाँझोपन, गर्भपात, र कहिलेकाहीं मृत्यु हुन्छ ।
लम्पी छाला रोग पहिलो पटक सन १९२९ मा जाम्बियामा महामारीको रूपमा देखियो । यो रोग विष वा किराको टोकाइकोमा अतिसंवेदनशीलताको परिणाम हो भन्ने सोचाइन्छ । थप केसहरू बोत्सवाना, जिम्बाब्वे र दक्षिण अफ्रिका गणतन्त्र १९४३ र १९४५ को बीचमा देखियो । १९४९ मा दक्षिण अफ्रिकामा प्यान्जुटिक संक्रमणले लगभग ८ मिलियन टाउको गाईवस्तुलाई असर गर्याे, जसले ठूलो आर्थिक क्षति निम्त्यायो । एलएसडी १९५० र १९८० को बीच अफ्रिकामा फैलियो, जसले केन्या, सुडान, तान्जानिया, सोमालिया र क्याम्रुन्मा गैवास्तुलाईलाई असर ग¥यो ।
सन् १९८९ मा इजरायलमा एलएसडीको प्रकोप थियो । यो प्रकोप उत्तर अफ्रिकी महादेश र सहारा मरुभूमि बाहिर प्रयोग भएको एलएसडीको पहिलो उदाहरण थियो । यो विशेष प्रकोप इजिप्टको इस्माइलियाबाट हवाबातमा संक्रमित स्टोमोक्सी क्याल्सिट्रान्सको परिणाम हो भनेर सोचिएको थियो । अगस्ट र सेप्टेम्बर १९८९ बीचको ३७ ९दिनको अवधिमा, पेडुइममा १७ दुग्ध गाईवस्तुहरू चौधलाई एलएसडीबाट संक्रमित भएका थिए, साथै बाखराका भेडा र भैंसीहरू गत दशकमा, मध्य पूर्वी, युरोपेलीहरू र पश्चिम एशियाली क्षेत्रहरूमा एलएसडी घटनाहरू रिपोर्ट गरिएका थिए ।
गत वर्ष आतंक मच्चाउने खतरनाक रोग लुम्पी भाइरस फेरि एकपटक चर्चामा आएको छ । बैशाख महिनामा लम्बी भाइरस फेरि फैलिन सक्ने पशुपालक तथा कृषक दाजुभाइका लागि महत्वपूर्ण खबर छ । देशमा लम्पी भाइरसको जोखिम फेरि बढेको छ । वैशाख महिनामा फेरि गैया रोग फैलिन सक्छ । भारतका १६ राज्यले पनि यसबारे अलर्ट जारी गरेका छन । गत वर्ष यो रोगका कारण देशमा धेरै पशुधन नष्ट भएका थिए । अन्य देशबाट आएको यो रोगका कारण छोटो समयमा सात गाई मरेका छन । यो रोग फैलनुको मुख्य कारण लमखुट्टे र झिंगा हुन । यसैबीच, अब फेरि यो रोगको बारेमा अलर्ट जारी गरिएको छ । यस्तो अवस्थामा गाईवस्तु तथा कृषकहरु सचेत हुन जरुरी छ ।
नेशनल इन्स्टिच्युट अफ वेटेरिनरी इपिडिमियोलोजी एन्ड डिजिज इन्फर्मेटिक्सले भारतका १६ राज्यका ६१ सहरमा लम्पी फैलिने चेतावनी दिएको छ । कर्नाटकका अधिकतम १० सहर र उत्तराखण्डका नौ सहर यसमा समावेश छन् झारखण्डका नौ सहर पनि यसमा परेका छन् । यससँगै असमका सात, केरलाका ६ र गुजरातका चार सहर समावेश छन् । यससँगै मध्य प्रदेश, राजस्थान, अरुणाचल प्रदेश, हिमाचल प्रदेश, बिहार र हरियाणा पनि यो सूचीमा परेका छन् ।
धेरैजसो मानिसहरूलाई डेंगु ज्वरो भनेर चिनिने लम्पी भाइरस लामखुट्टेको टोकाइबाट सर्छ । यो रोग गम्भीर हुन सक्छ । यो रोग खोप संगै जैविक सुरक्षा अपनाएर सजिलै संग लड्न सकिन्छ ।
लम्पी भाइरस संक्रमणको लक्षणहरू
☞ अचानक ज्वरोस् गाईलाई अचानक ज्वरो आउन सक्ने सम्भावित लक्षण हुन सक्छ ।
☞ असामान्य थकावटस् गाईले असामान्य थकान अनुभव गर्न सक्छ ।
☞ उपचारको लागि अनुपयुक्त पानी पिउनुस् प्रायः गाईहरूले अनुपयुक्त पानी पिउने वा बढी पानी प्रयोग गर्छन् ।
☞ खाने विकार : गाईहरूले आफ्नो खानाको मात्रा कम गर्छ वा तिनीहरूको भोक कम हुन्छ ।
☞ थकान : गाईहरूले अनियमितता र असामान्य थकान अनुभव गर्न सक्छ ।
☞ यदि तपाईंको गाईले यी मध्ये कुनै पनि लक्षणहरू अनुभव गरिरहेको छ भने, तुरुन्तै पशु चिकित्सकको सल्लाह खोज्नुपर्छ ताकि उचित उपचार सुरु गर्न सकिन्छ ।
यो उपचार गर्नुहोस
☞ रोग लागेमा पशुपालन विभागका अधिकारीहरूलाई खबर गर्नुहोस ।
☞ स्वस्थ जनावरहरूबाट प्रभावित जनावरहरू अलग गर्नुहोस ।
☞ जनावरको गोठ र वरपरका क्षेत्रमा फिनोल र सोडियम हाइपोक्लोराइट स्प्रे गर्नुहोस ।
☞ बिरामी जनावरहरूको हेरचाह गर्ने व्यक्ति पनि स्वस्थ जनावरहरूको घेराबाट टाढा रहनुपर्छ ।
☞ जनावरलाई ज्वरो आएमा प्यारासिटामोल प्रयोग गर्नुहोस ।
☞ सुन्निने र छालाको रोग लागेमा पशु चिकित्सकको सल्लाहबमोजिम औषधि प्रयोग गर्ने ।
☞ घाउलाई झिँगाबाट जोगाउन नरिवल वा तिलको तेलमा नीमको पात, मेहन्दी, लसुन, बेसारको धूलो मिसाएर घाउमा लगाउने ।
लम्पी भाइरसबाट जनावरहरूलाई कसरी बचाउने?
☞ लामखुट्टे विरुद्ध सावधानी : गाईलाई लामखुट्टेबाट जोगाउन, समय समयमा लामखुट्टे र लामखुट्टेको टोकाइबाट जोगाउने उपायहरू अपनाउनुपर्छ । यसका लागि गाई नजिकै पानी जम्ने र लामखुट्टेको लार्भा नियन्त्रण गर्न आवश्यक छ ।
☞ रोकथामका लागि खोप : गाईलाई लम्पी भाइरसबाट जोगाउन खोप एक प्रमुख उपाय हो । यो खोप उपलब्ध छ र गाईहरूलाई लम्पी ज्वरो विरुद्ध संवेदनशील बनाउँछ ।
☞ अंग दानको स्थिति जाँच गर्दैस् गाईको अंग दानको स्थिति नियमित रूपमा जाँच गर्न आवश्यक छ । अंग दानका कुनै पनि अनियमितता वा लक्षणहरू देखिएमा तुरुन्त पशु चिकित्सकको सल्लाह लिनुपर्छ ।
☞ सरसफाई : गाई वरपरको सरसफाईमा ध्यान दिनु जरुरी छ । लामखुट्टेको प्रकोप कम गर्न स्थानीय विकासहरू नियमित रूपमा सफा गर्नुपर्छ ।
यसो नगर्नुस।।।
☞ सामुहिक चरनका लागि आफ्नो जनावरहरू नपठाउनुहोस ।
☞ पशु मेला र प्रदर्शनीहरूमा आफ्नो जनावरहरू नपठाउनुहोस ।
☞ जनावरहरूलाई पिउने पानीको साझा स्रोतबाट रोग फैलिन सक्छ ।
☞ द्धप्रभावित क्षेत्रबाट जनावरहरू खरिद नगर्नुहोस ।
☞ मृत जनावरको शव खुल्ला ठाउँमा नफाल्नुहोस्। खाडल खनेर गाड्ने ।
☞ लामो समयको रोग भाइरसले मानिसलाई असर गर्दैन ।
—( लेखक गोल्ड मेडलिष्ट वरिष्ठ पशु चिकित्सक हुन । हाल कामधेनु गौशाला नवलपुर सर्लाही)
Add Comment