भृकुटीमण्डपमा अजङ्गका दीपङ्कर बुद्ध मूर्ति

काठमाडौँ :  भृकुटीमण्डपमा धेरै वस्तुहरु प्रदर्शन भइरहेको हुन्छ । तर नेवार समुदायको संस्कृति झल्काउने अजङ्गका बुद्धमूर्तिले भने धेरै दर्शकको ध्यान तानेको छ ।

शनिबार भृकुटीमण्डपमा तेस्रो उदाय मुना ज्याझ्व कार्यक्रममा प्रदर्शनमा राखिएको मानिसभन्दा अग्लो अर्थात झण्डै ९ फीट उचाइको धलौटको बुद्धमूर्तिमा दर्शकको आकर्षण देखिएको थियो । प्रदर्शनमा एउटा मात्र त्यस्तो मूर्ति राखिएको थिएन । त्यस्ता बुद्धमूर्ति आठ वटा रहेको थिए । यो मूर्ति नेवार समुदायले पञ्चदानका दिन प्रदर्शन गरिने प्रचलन छ ।

पञ्चदानका दिन प्रदर्शन गरिने प्राचीन बुद्धमूर्तिहरुमा पूजा गर्ने तथा मूर्ति अगाडि बसेर सेल्फी फोटो खिच्नेको घुइँचो नै लागेको थियो ।

शाक्यमुनि बुद्धको जन्म हुुनुभन्दा अगाडिका बुद्ध तथा दिपङ्कर तथागत, दिपङ्कर बुद्ध, दिपङ्कर तथागत सम्यक भगवान, पञ्जराँ द्योका ठूल्ठूला आठ मूर्ति प्रदर्शनमा राखिएको थियो । यसलाई नेवारीमा ‘बही द्यो’ पनि भनिन्छ ।

उदाय मुना ज्याझ्वको अर्को आकर्षणमा उदाय जातिका विभिन्न पूजा तथा पर्वमा बौद्ध तथा हिन्दू परम्पराअनुसार देखाइँदै आएको प्याखँ (देव देवीको नाच) रहेको छ ।

काठमाडौँको न्यत टोलमा बसोबास गर्ने न्यत तुलाधर समितिले वर्षेनी प्रदर्शन गर्ने श्रीन्यतभलु अजिमाको प्याखँ (नृत्य) देखाइएको थियो । नेवारी परम्परानुसार हरेक वर्ष पाँहाच¥हेका दिन काठमाडौँका उदाय जातिले यो महाद्यो प्याखँ (महादेवको नृत्य) प्रदर्शन गर्ने परम्परा छ । यसमा गँ प्याखँ भनेर एक सेट देवदेवी नाच्ने गरिन्छ ।

त्यस्तै लोप हुँदै जान लागेको असनको कुम्हो प्याखँ पनि दर्शकको आकर्षणको केन्द्र बनेको छ । यस नृत्यमा बज्रयान बौद्ध धर्मको शक्तिबाट तलेजु भवानीलाई रक्षा गर्ने दृष्य देखाइएको हुन्छ ।

रत्नकेतु बोधिसत्वको रुपमा रहने कुम्हो नृत्य गर्ने बालकले तलेजु भवानीलाई आकाश मार्गबाट आउन सक्ने भयबाट रक्षा गर्दछ । त्यस्तै पातालबाट आउने भयबाट रक्षा गर्ने काम चन्द्रकेतु बोधिसत्वले गर्दछ ।

राजा जयप्रकाश मल्लको शासनकालमा अर्थात करीब ३०० वर्षदेखि यो प्याखँ (नृत्य) देखाउँदै आएको भए पनि ३२ वर्षदेखि यो नृत्य बन्द अवस्थामा रहेको आयोजकले बताएका छन् ।

यो प्याखँ त्यसबेला बौद्ध र हिन्दूबीच विवाद भएपछि यो विवाद समाधान गर्न कुम्हो प्याखँ देखाइएको समाजसेवी ज्ञानेन्द्र तुलाधरको भनाइ छ ।

समाजसेवी एवं उदाय समाजका प्रचार विभाग प्रमुख सुगतरत्न सिन्दुराकारले उदाय जातिको परम्परागत पेशा लोप हुँदै गएको राससलाई बताउनुभयो ।

ताम्राकार, कँसाकार, तुलाधर, स्थापित, बनियाँ, सेलालिक, शिलाकार तथा सिख्राकार र सिन्दुराकार गरी नौ जातिमा विभाजित उदाय जातिले नेपालमा तान्त्रिक पूजाका लागि देवीदेवताका लागि चाहिने क्वखङ्गा, धकिङ्गा र ग्वय्का
(देवदेवीका लागि चाहिने खास्तो) बनाउने पेशा भए पनि हाल यी पेशामा काम गर्ने मानिसको अभाव भई काम बन्द भइसकेको उहाँको भनाइ छ ।

विभिन्न सेवा, व्यवसाय, सीप तथा नेवारी खाजाका परिकार, स्वास्थ्य शिविर, उत्पादनका कक्ष गरी १२० कक्ष रहेको सिन्दुराकारले बताउनुभयो ।

नेवारी खाजा बजिसेट, सन्याखुना, विभिन्न नेवारी खाजाका परिकार पनि दर्शकको आकर्षण बनेको छ । – रासस