बर्ड फ्लूको नयाँ प्रजाति फेला पर्यो, यो कति खतरनाक होला ?-डा. केदार कार्की

कोशी प्रदेशको सुनसरी जिल्लाको कोशी ग्रामीण नगरपालिका–६ स्थित श्री सप्तकोशी कृषि फार्ममा बर्डफ्लु संक्रमण पुष्टि भएको छ । संक्रमण नियन्त्रणका लागि नेपाल सरकारले तिव्र कदम चालेको छ । ‘कुखुराको मासु चाहिँ नल्याउनू है ! बर्ड फ्लूको महामारी चलेको बेला कहाँ कुखुराको मासु खानु । बरु खसीको मासु वा राँगाको मासु भए पनि ल्याउनू, तर कुखुरा चाहिँ ल्याउँदै नल्याउनू ! ’आजभोलि मासु खाने प्रायः सबैको घरमा यो सम्वाद सुन्ने गरिन्छ । हरेक वर्षझै यस पटक पनि नेपालमा बर्ड फ्लुको संक्रमण फेला परे पछि जनमानसमा त्रास निक्कै बढेको छ ।

सामान्यतः हरेक वर्ष बर्ड फ्लूको महामारीको खबर सार्वजनिक हुनेबित्तिकै प्रायः मानिसहरुले कुखुराको मासु खान छाड्ने गर्छन् । सरकारले तथा विशेषज्ञहरुले कुखुराको मासु नै पनि उचित तरिकाले पकाएर खाने हो भने शतप्रतिशत सुरक्षित हुन्छ भनेर बारम्बार जति फलाके पनि त्यसले मानिसहरु आश्वस्त हुन सक्तैनन् ।

त्यसमाथि थप, बर्ड फ्लूकै कारण मानिस नै मरेको घटना सार्वजनिक भएपछि त ठूलो आतंक पैदा हुनु स्वभाविक नै हो । त्यसो त बर्ड फ्लू नेपालमा अहिले मात्रै भएको घटना हैन, न त यो नेपालमा मात्रै हुने घटना हो । बर्ड फ्लूको समस्या विश्वका कुनै पनि कुनाकाप्चामा कुनै पनि बेला फैलिन सक्छ । जस्तो कि, केही समय पहिले एशियाका विभिन्न देशहरुमा वर्ड फ्लू महामारीकै रुपमा फैलिएको थियो ।

बर्ड फ्लू चराहरूमा पाइने भाइरल रोग हो, तर यो मानिसमा पनि फैलिन सक्छ । कुखुरा वा अन्य चराहरू खाने मानिसहरू बाहेक, कुखुरा नखाने मानिसहरूलाई पनि बर्ड फ्लू हुन सक्छ । अब तपाईं सोच्दै हुनुहुन्छ होला कि बर्ड फ्लू सधैं कुखुराको मासु खाने मानिसहरूलाई हुन्छ । तर कुखुराको मासु नखाईकन तपाईं कसरी बर्ड फ्लूबाट संक्रमित हुन सक्नुहुन्छ ? तर यो सत्य हो कि कुखुराको मासु नखाई पनि तपाईंलाई बर्ड फ्लू लाग्न सक्छ । हालै बर्ड फ्लूको नयाँ प्रजाति फैलिएको रिपोर्ट आएको छ । यो नयाँ प्रजातिको नाम डी १.१ हो । यसको केसहरू मुख्यतया अमेरिकामा फेला परेका छन् । एच ५ एन १ एभियन इन्फ्लुएन्जा भाइरस । यसलाई सामान्यतया बर्ड फ्लू भनिन्छ ।

हालै यसको नयाँ प्रजाति फैलिएको खबर आएको छ । यो नयाँ प्रजातिको नाम डी १.१ हो । यसको केसहरू मुख्यतया अमेरिकामा फेला परेका छन्। पहिले यो डी १.१ जंगली चरा र कुखुरामा मात्र पाइन्थ्यो। तर अब यो गाई र मानिसमा पनि फैलिरहेको छ । हालै अमेरिकाको नेभाडामा यसको एउटा केस भेटिएको छ । यो स्ट्रेन डेरीमा काम गर्ने एक व्यक्तिमा भेटिएको थियो ।

युएसए टुडेका अनुसार, यो डेरी कामदार दुधालु जनावरहरूसँग काम गरेपछि यसको सम्पर्कमा आएको थियो । अमेरिकी कृषि विभागको पशु तथा वनस्पति स्वास्थ्य निरीक्षण सेवाले जनवरी ३१ मा नेभाडामा दुग्धजन्य गाईवस्तुमा डी १.१ पुष्टि ग¥यो । अमेरिकाको नेभाडा कृषि विभागले राज्यका छ वटा दुग्ध बथानमा एच ५ एन १ बर्ड फ्लू भाइरसको नयाँ प्रकारको परीक्षण गर्दा पोजेटिभ देखिएको पुष्टि गरेको छ । एक रिपोर्टका अनुसार, डी १.१ को रूपमा पहिचान गरिएको यो नयाँ भेरियन्टले संक्रमित चराहरूसँगको सम्पर्कबाट मात्र चराहरू र मानिसहरूलाई संक्रमित गर्ने कुरा थाहा छ । यसको विपरित, बी ३.१३ हाल संयुक्त राज्य अमेरिकाभरि दुग्ध बथानहरूमा फैलिरहेको छ ।

दुधालुजनावरहरूमा यो प्रजाति पहिलो पटक पत्ता लागेको थियो। यद्यपि, यसअघि पनि गाई लगायत अन्य दुधालु जनावरहरूमा बर्ड फ्लूको घटना भेटिएको छ । तर, यो विशेष जीनोटाइप तिनीहरूमा फेला परेन। जीनोटाइप भनेको भाइरसको आनुवंशिक रूप हो ।

दुधालु गाईवस्तुमा डी १.१ भेटिएको यो पहिलो पटक हो, जसले गाईहरूले अन्य संक्रमित जनावरहरूबाट भन्दा सिधै जंगली चराहरूबाट भाइरस लिएको संकेत गर्दछ । जंगली चराहरूबाट गाईवस्तुमा बर्ड फ्लू फैलिएको यो दोस्रो घटनाले उत्तर अमेरिकी बथानमा भाइरस स्थापित भएको हुन सक्ने संकेत गर्छ, जसले चिन्ता बढाएको छ । भाइरसको पुष्टि भएपछि डाक्टरहरूको चिन्ता बढेको छ। यससँगै अब स्वास्थ्य विभाग पनि सतर्क अवस्थामा आएको छ ।

वैज्ञानिकहरूले चेतावनी दिएका छन् कि दुधालु गाईवस्तुमा डी १.१ को खोजले जनावर र मानव स्वास्थ्य दुवैमा महत्त्वपूर्ण प्रभाव पार्न सक्छ । पेन्सिलभेनिया विश्वविद्यालयका रोगविज्ञानी डा. लुइस मोन्क्लाका अनुसार, धेरै बथानमा भाइरसको उपस्थितिले यो पहिले नै यहाँ हुन सक्ने संकेत गर्छ ।

दुग्ध कामदारहरूमा धेरैजसो संक्रमण तुलनात्मक रूपमा हल्का भए पनि, डी १.१ स्ट्रेनसँग सम्बन्धित बढी गम्भीर केसहरू देखिएका छन्, र केही मृत्युहरू रिपोर्ट गरिएका छन् । वैज्ञानिकहरूले यो भाइरस आफैंमा विषाक्त छ कि छैन वा अन्य कारकहरूले यसको विषाक्ततालाई प्रभाव पार्छन् कि भनेर अनुसन्धान गरिरहेका छन् । यस्तो अवस्थामा, यो भाइरस मानिसमा कति घातक हुन सक्छ भन्ने बारेमा अझै अनुसन्धान भइरहेको छ ।

क्यालिफोर्नियामा एउटा नयाँ विपत्ति देखा परेको छ । यो समस्या बर्ड फ्लूको रूपमा देखा पर्दैछ । क्यालिफोर्नियाको मर्सिड कन्ट्रीमा बर्ड फ्लूको नयाँ प्रजाति देखा परेको छ । यो प्रजाति हाँस फार्ममा फेला परेको छ । वैज्ञानिकहरूले यो प्रजातिलाई एच ५ एन ९ नाम दिएका छन् ।

विश्व पशु स्वास्थ्य संगठनका अनुसार यो प्रजाति पहिलो पटक अमेरिकामा फेला परेको छ, जसका कारण यसलाई गम्भीर चिन्ताको विषय मानिएको छ । यस स्ट्रेनका कारण बर्ड फ्लूका घटनाहरू पनि तीव्र गतिमा बढिरहेका छन् । यस फार्ममा क्वारेन्टाइन र परीक्षण सुरु गरिएको छ ।
बर्ड फ्लूको सामान्य एच ५ एन १ स्ट्रेनका केसहरू पनि रिपोर्ट गरिएका छन् । यस प्रजातिका केसहरू जनावर र चराहरूमा मात्र नभई मानिसहरूमा पनि पाइएको छ। हालसम्म अमेरिकामा मानिसमा बर्ड फ्लूका लगभग ६७ घटनाहरू रिपोर्ट गरिएका छन् ।
बर्ड फ्लू भाइरस दुई प्रकारका प्रोटिनहरूद्वारा पहिचान गरिन्छ । पहिलो न्यूरामिनिडेज (एन१ वा एन९ ) हो र दोस्रो हेमाग्लुटिनिन (एच५ वा एच३ ) हो । यो भाइरस कति छिटो फैलिन सक्छ र यसको परिणाम कति गम्भीर हुन सक्छ भन्ने कुरा यी प्रोटिनहरूमा निर्भर गर्दछ ।

 बर्ड फ्लूको संक्रमणको तरिका
संक्रमित चराहरूको सम्पर्कमा आउनुः चिडियाखाना, कुखुरा फार्म, वा संक्रमित चराहरू हुन सक्ने अन्य ठाउँहरूमा जाने मानिसहरूलाई बर्ड फ्लू हुने जोखिम हुन सक्छ । यदि तपाईंले त्यस्तो ठाउँमा जानुभयो भने तपाईं सजिलै बर्ड फ्लूको शिकार हुन सक्नुहुन्छ ।

चराको दिसाको सम्पर्कः संक्रमित चराको दिसामा भाइरस हुन सक्छ, जसले मानिसमा संक्रमण निम्त्याउन सक्छ । त्यसैले रोकथाम नै एक मात्र समाधान हो ।

 चराहरूको वरिपरि वा वरपर बस्नुः कुखुरा फार्म वा संक्रमित चराहरू हुन सक्ने अन्य ठाउँहरूमा काम गर्ने मानिसहरूलाई बर्ड फ्लू हुने जोखिम हुन सक्छ । कहिलेकाहीँ तपाईंले आफ्नो बगैंचामा पाल्नुभएका चराहरू पनि संक्रमित हुन्छन् । तिनीहरूले तपाईंलाई पनि संक्रमित गर्न सक्छन् ।

 बर्ड फ्लूका लक्षणहरू (नयाँ बर्ड फ्लू स्ट्रेन लक्षणहरू)
चराहरूमा –
अचानक मृत्यु, प्वाँख झर्नु, टाउको र घाँटी हल्लाउनु, हिँड्न गाह्रो हुनु, अण्डा उत्पादनमा कमी आउनु ।

 मानिसमा–
ज्वरो, खोकी, घाँटी दुख्ने, मांसपेशी दुख्ने, टाउको दुख्ने, थकान, सास फेर्न गाह्रो हुने आदि ।

 बर्ड फ्लूको जोखिमः
बर्ड फ्लूको खतरा चराचुरुङ्गी र जनावरहरूको लागि मात्र नभई मानिसको लागि पनि हो । मानिसमा संक्रमणको जोखिम कम भए पनि संक्रमित चरा वा जनावरको सम्पर्कमा आउने मानिसहरूलाई संक्रमणको जोखिम बढी हुन्छ ।

 बर्ड फ्लूको नयाँ स्ट्रेन रोकथाम सुझावहरू
बर्ड फ्लूबाट बच्न केही सावधानी अपनाउनु पर्छ, जसमा समावेश छन्–
संक्रमित चरा र जनावरहरूबाट टाढा रहनुहोस् । कुखुरा फार्म र पशु बजारमा नजानुहोस्। काँचो अण्डा र मासु नखानुहोस् । बारम्बार हात धुनुहोस् । चराहरूको सम्पर्कमा आउनु अघि मास्क लगाउने। संक्रमित चराहरूसँग सम्पर्क गरेपछि हात धुने। बर्ड फ्लू खोप प्रयोग गर्नुहोस् । यदि तपाईंलाई ज्वरो, खोकी वा सास फेर्न गाह्रो भइरहेको छ भने, तुरुन्तै डाक्टरलाई सम्पर्क गर्नुहोस् । —लेखक गोल्ड मेडलिष्ट वरिष्ठ भेटेरिनरी कन्सल्टेन्ट, कुखुरा स्वास्थ्य व्यवस्थापन परामर्शदाता पशु चिकित्सक हुन ।