विश्व नेताहरूको दोहोरो नीति इरान र इजरायल बीचको युद्ध —डा. केदार कार्की

मध्यपूर्वको अवस्था अब पूर्ण रूपमा युद्धमा परिणत भएको छ । जुन १३ को राति इरानले अपरेशन ट्रु प्रमिस–३ अन्तर्गत इजरायली राजधानी तेल अभिभमा १०० भन्दा बढी ब्यालिस्टिक क्षेप्यास्त्रले आक्रमण ग¥यो । यो भयानक आक्रमणपछि, तेल अभिभको आकाश मिसाइल प्रहारले रातो भयो र शहरमा अराजकता मच्चियो । मानिसहरू ज्यान बचाउन बंकरहरूमा भाग्न थाले । धेरै क्षेप्यास्त्रहरू इजरायली प्रतिरक्षा प्रणाली ’आइरन डोम’ र ’डेभिड्स स्लिङ’ बाट बच्न सफल भए, जसले गर्दा विनाशका दृश्यहरू सिर्जना भए ।

इरानको यो आक्रमण इजरायलले सोही बिहान गरेको अपरेशन राइजिङ लायनको प्रतिक्रिया थियो, जसमा इजरायली लडाकु विमानहरूले तेहरान र नातान्ज जस्ता शहरहरूमा रहेका धेरै सैन्य र आणविक प्रतिष्ठानहरूलाई लक्षित गरेका थिए । यस आक्रमणमा १०० भन्दा बढी इरानीहरू मारिए, जसमा इरानका शीर्ष सेनाका जनरलहरू र आणविक वैज्ञानिकहरू पनि समावेश थिए ।

जब इरानको प्रतिआक्रमण इजरायललाई एक्लै लड्न गाह्रो हुँदै गइरहेको थियो, तब अमेरिका उद्धारकर्ताको रूपमा अगाडि आयो । अमेरिकी रक्षा प्रणाली र लडाकु विमानहरूले नियन्त्रण लिए र धेरै क्षेप्यास्त्रहरूलाई हावामै नष्ट गरे । समाचार एजेन्सी पीटीआईका अनुसार अमेरिकाले इजरायल नजिकै क्षेप्यास्त्रहरू रोक्न र इजरायली अड्डाहरूको सुरक्षा गर्न आफ्नो प्रणाली तैनाथ गरेको छ । हालसम्म प्राप्त जानकारी अनुसार, यो इरानी आक्रमणमा १ इजरायलीको मृत्यु भएको छ भने ७० भन्दा बढी घाइते भएका छन् । धेरै ठाउँमा मानिसहरू भग्नावशेषमा फसेका र राहत कार्य अझै जारी रहेकाले यो संख्या बढ्न सक्ने अनुमान गरिएको छ ।

इजरायली सेनाको तीव्र आक्रमणले इरानमा ठूलो विनाश निम्त्याएको छ । आक्रमणपछि साउथ पार्स फिल्डको चरण १४ बाट ग्यास उत्पादन अस्थायी रूपमा रोकिएको इरानको तस्निम समाचार एजेन्सीले जनाएको छ। रिपोर्ट अनुसार, यसको क्षमता १ करोड २० लाख घनमिटर छ ।
इरान र इजरायल बीचको युद्ध (इजरायल इरान युद्ध २०२५) को सुरुवातले विश्वका विश्व नेताहरूको दोहोरो मापदण्डलाई उजागर गरेको छ । इरानले इजरायलमाथि आक्रमण गरेपछि डोनाल्ड ट्रम्पको भाषा र स्वर एकै झटकामा परिवर्तन भयो (इजरायल इरान द्वन्द्वमा ट्रम्पको प्रतिक्रिया), फ्रान्सेली राष्ट्रपति म्याक्रोन (इजरायल इरान कूटनीति) पनि यू–टर्नमा विशेषज्ञ साबित भए ।

यदि इजरायलले इरानमाथि आक्रमण गरेर कसैलाई पर्दाफास गरेको छ भने, त्यो पर्दाफास नेतन्याहू, अमेरिकी राष्ट्रपति ट्रम्प र उनीसँगै फ्रान्सेली राष्ट्रपति म्याक्रों हुन् । इरान आणविक शक्ति बन्दै जाँदा अमेरिकाले सबैभन्दा बढी समस्याको सामना गरिरहेको थियो र यो ट्रम्पको भनाइबाट स्पष्ट भयो । अब यो स्पष्ट भएको छ कि अमेरिकाको उद्देश्य इजरायल मार्फत हासिल भइरहेको छ । इरानले केही घण्टामै इजरायलको आक्रमणको जवाफ दियो र सबै गलतफहमीहरू हटाइदियो ।

ट्रम्पले सोचेका थिए कि धम्की दिएर इरान पछि हट्नेछ, उसले आफ्नो आणविक प्रतिष्ठानहरूमा आक्रमणलाई सहन गर्नेछ र शीर्ष सेना कमाण्डर र आणविक वैज्ञानिकहरूको हत्याको बारेमा मौन रहनेछ, तर सबै कुरा ठीक उल्टो भयो । विश्व नेताहरूको कूटनीतिक चलाखी हेर्नुहोस्, आत्मरक्षाको नाममा इजरायलमाथि २ वर्षदेखि कसरी आक्रमण भइरहेको छ । यस पटक पनि इरानले इजरायलको रक्षा ढाल तोड्यो । आफ्ना शीर्ष कमाण्डरहरूको हत्यापछि, के उनीसँग यो युद्ध बाहेक अरू कुनै विकल्प बाँकी रहेन ?

ट्रम्प र म्याक्रोनको बारेमा यो कुरा केही तथ्यात्मक उदाहरणहरूले पुष्टि गर्छ, उदाहरणका लागि, मे ३० मा सिंगापुरमा भएको साङ्ग्रि–ला संवादमा फ्रान्सेली राष्ट्रपतिले भने कि यदि हामी विश्वास गर्छौं कि इजरायललाई मनमानी रूपमा केहि गर्ने अधिकार छ भने, हामीले बाँकी संसारको अगाडि सबै विश्वसनीयता गुमाउनेछौं । म्याक्रोनले भनेका थिए कि म संसारका विभिन्न ठाउँमा देखिरहेको छु कि मानिसहरूलाई अमेरिका र युरोपले इजरायललाई निःशुल्क पास दिइरहेको महसुस हुन थालेको छ । यसको मतलब हामी तपाईंलाई जे पनि गर्न अनुमति दिन्छौं । यस भाषणमा, म्याक्रोंले १२ पटक भने कि पश्चिमाहरूले आफ्नो दोहोरोपनबाट बाहिर निस्कनु पर्छ । तर रमाइलो कुरा के छ भने इजरायलले इरानमाथि आक्रमण गर्ने बित्तिकै म्याक्रोनले आफ्नो भनाइ बिर्सिए र यू–टर्न लिए र इजरायलको आत्मरक्षाको बारेमा कुरा गर्न थाले । अब उनी आफ्नो बदलिएको अडानका साथ बयान दिइरहेका छन् ।

यो उल्लेखनीय छ कि फ्रान्सले बारम्बार इरानको आणविक कार्यक्रमको निन्दा गरेको छ र यस दिशामा सबै कूटनीतिक कदमहरू पनि चालिएको छ । यस सन्दर्भमा, फ्रान्स इजरायलको आत्मरक्षाको अधिकारको पक्षमा उभिएको छ । क्षेत्रीय स्थिरतालाई खतरामा नपार्नको लागि, म सबै पक्षहरूलाई संयम अपनाउन र द्वन्द्व कम गर्ने बारेमा कुरा गर्न अपील गर्दछु, उनले भनिरहेका छन् । हामी विश्वास गर्छौं कि युद्धविराम हुनुपर्छ ।

अमेरिकाले पहिले भनेको थियो कि इजरायलले एकतर्फी निर्णय लिएर इरानमाथि आक्रमण गरेको थियो । फ्रान्सले मे ३० मा इजरायललाई फ्री पास दिन नसक्ने बताएको थियो, तर जब इजरायलले फ्री पास लिएर इरानमाथि आक्रमण ग¥यो, फ्रान्स आफैं पछाडि फर्कियो । अमेरिकाले पछि हट्ने नाटक गर्न थाल्यो । अब यो नाटकमाथि पनि पर्दा उठेको छ । एउटा अमेरिकी अखबार छ, न्यु योर्क पोस्टको हेडलाइन हेर्नुहोस् । ट्रम्पले यस पत्रिकालाई भने, मलाई थाहा थियो कि यदि इरानले यो सम्झौतामा चाँडै सहमति जनाएन भने, इजरायलले आक्रमण गर्नेछ । मलाई मिति थाहा थियो किनभने मलाई सबै कुरा थाहा छ । मैले उनीहरूलाई ६० दिनको समय दिएँ । आज ६१ औं दिन हो ।

इजरायलले इरानमाथि आक्रमण गरेपछि नेतान्याहूले पनि अमेरिकालाई आक्रमणको बारेमा पहिले नै जानकारी गराइएको खुलासा गरेका छन् । त्यसो भए के ट्रम्पलाई थाहा थियो कि अमेरिकाले सम्झौताको बारेमा कुरा गरिरहेका इरानी प्रतिनिधिहरूको हत्या हुनेछ ? जब मिति थाहा थियो, तब सम्पूर्ण योजना पनि थाहा भएको हुनुपर्छ । यस अन्तर्वार्तामा ट्रम्पले आफूलाई सबै कुरा थाहा भएको दाबी गरेका छन् । के ट्रम्पलाई यो पनि थाहा थियो कि इजरायलले आफ्नै सम्झौता बिगार्न लागेको छ र उनी हेरेर बस्नेछन् ?

ज्वलन्त प्रश्न यो छ कि ट्रम्पले सम्झौताको नाममा किन पाँच चरणको वार्ता गरे ? त्यसो भए ट्रम्पले आफ्नो बयानमा किन भने कि सम्झौतामा संलग्न सबै कट्टरपन्थीहरू मारिएका छन् ? उनलाई संसारले उनको भनाइ फेरि पढ्न सक्छ भन्ने कुराको पनि वास्ता थिएन । जसमा उनी भन्दैछन् कि इरानका केही कट्टरपन्थीहरूले साहसपूर्वक बोले, तर उनीहरूलाई थाहा थिएन कि के हुन लागेको छ । तिनीहरू सबै अब मरिसकेका छन्, र अवस्था झन् खराब हुँदै जानेछ ।

ट्रम्पले यस्ता बयान दिन्छन् कि विश्वास गर्न गाह्रो हुन्छ, त्यसैले उनका बयानहरू दोधारे तरवार जस्तै छन् भन्नु अतिशयोक्ति हुनेछैन। तिनीहरू इजरायलको आक्रमणको निन्दा गर्दैनन् र विनाश र मृत्युको कुरा गर्दैनन् र इजरायललाई आक्रमण गर्नबाट रोक्ने जिम्मेवारी पनि इरानमाथि राख्छन् । यसको अर्थ तिनीहरूले इजरायललाई रोक्न सक्दैनन् । उनीहरूका लागि युद्ध एउटा खेल हो, यसमा खेल यो हो कि उनीहरूलाई कुनै मौका दिइँदैन । इरानमाथि भर्खरै आक्रमण भइरहेको छ। इरानलाई धम्कीसँग जुध्ने मौका दिइँदैछ ।

ट्रम्पको भनाइ र मनोवृत्तिको अर्को उदाहरण हेर्नुहोस्। राष्ट्रपति ट्रम्पले अमेरिकाको एबीसी च्यानललाई भने कि इरानमाथि इजरायलको आक्रमण उत्कृष्ट थियो । जब एक नेता जसले आफूलाई विश्वव्यापी नेताको रूपमा प्रस्तुत गर्दछ र इजरायल र इरान बीच आणविक सम्झौताको वार्ता गरिरहेको छ, जसलाई आक्रमणको मिति पहिले नै थाहा छ, इजरायलले इरानमाथि आक्रमण गरेपछि भन्छ, आक्रमण उत्कृष्ट थियो ! त्यसैले, यसलाई बाङ्गो चाल भनिनेछ । भविष्यमा यस्ता धेरै आक्रमणहरू हुनेछन् । अब प्रश्न उठ्छ कि आक्रमण कसरी उत्कृष्ट हुन सक्छ ? यो स्पष्ट छ कि अमेरिका निष्पक्ष भएको नाटक गर्दा पनि इजरायलको साथमा छ । उनी इजरायलको आक्रमणको निन्दा गरिरहेका छैनन्, बरु हतियार दिएर आक्रमणलाई उत्कृष्ट भन्दैछन् ।

इरान आणविक सम्झौताको लागि तयार थियो । त्यसो भए ट्रम्पले आफ्नो बयानमा किन यसो भने ? सम्झौताको विरोध गर्ने सबै कट्टरपन्थीहरू मारिए । ट्रम्पले व्यवहार भइरहेको टोलीको हत्याको निन्दा पनि गरेनन् । इरानका सर्वोच्च नेता खामेनीका सल्लाहकार अली शामखानीले दुई हप्ता अघि अमेरिकाको प्रमुख समाचार च्यानल एनबीसीलाई बताएअनुसार इरान अमेरिकासँग सम्झौता चाहन्छ । यसले अमेरिकासँग राम्रो सम्बन्ध निर्माण गर्न सकिने पनि बताएको छ । यस अन्तर्वार्तामा शामखानीले भनेका थिए कि यदि इरानबाट आर्थिक प्रतिबन्ध हटाइयो भने इरानले कहिल्यै आणविक बम बनाउने छैन । यसले आफ्नो युरेनियम भण्डारको थुप्रो घटाउनेछ र नागरिक उद्देश्यका लागि प्रयोग गर्न सकिने हदसम्म मात्र आणविक ऊर्जा उत्पादन गर्नेछ ।

फ्रान्सेली राष्ट्रपति म्याक्रोंले भने कि यो दोहोरोपनका कारण पश्चिमी देशहरूले आफ्नो विश्वसनीयता गुमाउनेछन् । ट्रम्पको युद्ध–उत्तेजक बयानबाजीले इजरायललाई इरानमाथि आक्रमण गर्न स्पष्ट रूपमा आह्वान गर्दछ । आक्रमणको घोषणा होस् वा नहोस्, अमेरिकालाई त्यसले केही फरक पार्दैन । उनी इजरायलसँगै रहनेछन्। इजरायललाई हतियार कसले आपूर्ति गरिरहेको छ? यसको उत्तर सारा संसारलाई थाहा छ ।
इरानले इजरायलको आक्रमण युद्धको कार्य भएको बताएको छ । जुन १३ को अन्त्यतिर, इरानले इजरायलको आइरन डोम संरचनालाई लक्षित गर्दै लगभग १०० ब्यालिस्टिक क्षेप्यास्त्रहरूको श्रृंखला प्रहार गर्यो। आफ्नो बदला लिने हमलामा, इरानले इजरायललाई त्यही ग¥यो जुन इजरायलले इरानलाई गरेको थियो । तेल अभिभमा इरानले आक्रमण गरेको भवन नजिकै रहेको भवनलाई अमेरिकाको पेन्टागन बराबर मानिन्छ । यसको अर्थ यो इजरायलको सैन्य मुख्यालय हो ।

इजरायली सेनासँग जोडिएको यो महत्त्वपूर्ण स्थान नजिकै इरानी आक्रमण भएको न्यु योर्क टाइम्सले पुष्टि गरेको छ । आक्रमणमा देखिएको भवन तेल अभिभ शहरको किर्या क्षेत्रमा रहेको मार्गानिट टावर हो । यो इजरायल रक्षा बलको मुख्यालयको धेरै नजिक छ । एकै रातमा यति धेरै महत्वपूर्ण व्यक्तिहरूको हत्या पहिले कहिल्यै भएको थिएन । यसले संकेत गर्छ कि कम्तीमा एउटा इरानी क्षेप्यास्त्र संवेदनशील इजरायली सैन्य स्थान नजिकै खसेको छ । जेरुसेलममा पनि साइरन बज्यो, जसले रकेट आक्रमण हुन लागेको संकेत ग¥यो ।

इजरायलले यसअघि पनि इरानी सैन्य अधिकारी, आणविक वैज्ञानिक, रणनीतिकार र राजनीतिज्ञमाथि आक्रमण गरिसकेको छ । उनीहरूको हत्या गरिएको छ। तर एकै रातमा यति धेरै महत्त्वपूर्ण व्यक्तिहरूको यसरी हत्या पहिले कहिल्यै भएको थिएन । १३ जुनको साँझसम्म यो भनिएको थियो । यो आक्रमणको जवाफ दिन इरानलाई धेरै समय लाग्न सक्छ। किनभने इरानका सबै वरिष्ठ अधिकारीहरू मारिएका छन्, तर इरानले तुरुन्तै प्रतिक्रिया दियो ।

यद्यपि, विश्वका सबै शक्तिहरू इजरायलको साथमा उभिएका देखिन्छन्। ट्रम्प आफैंले भनेका छन् कि अमेरिकाले संसारको सबैभन्दा खतरनाक हतियार बनाउँछ र इजरायलसँग यस्ता हतियार धेरै छन् । इजरायललाई यी हतियारहरू कसरी प्रयोग गर्ने भनेर पनि थाहा छ। इरानले यो पनि भन्छ कि इजरायल आफ्नै बलमा होइन तर अमेरिकाको बलमा उभिएको छ । सबैजना सहमत छन् कि इरानले इजरायलको सामना गर्न सक्दैन, तर १३ जुनको रातमा, इरानले इजरायललाई पराजित गरिरहेको देखिन्थ्यो । यद्यपि, आफ्नो अस्तित्व मेटिने खतराका बीचमा इरानले इजरायलमाथि जसरी आक्रमण ग¥यो, त्यो उसको फलामे साहसको उदाहरण हो ।

प्रायः जब इजरायलले आफ्ना शत्रुहरूलाई आक्रमण गर्छ, यसले प्रायः संयुक्त राज्य अमेरिका र प्रमुख युरोपेली सहयोगीहरूबाट समर्थन प्राप्त गर्दछ, तर यी देशहरूले तुरुन्तै शत्रुता अन्त्य गर्न आह्वान गर्छन्, जबकि यस पटक इजरायल आक्रमणहरू जारी राख्न चाहन्छ । इजरायलले युरोपेली देशहरूको विचारलाई वास्ता गर्ने सम्भावना कम छ, तर यदि राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले नेतान्याहूमाथि वास्तविक दबाब दिए भने, इजरायलले अपरेशनलाई कम गर्न सक्छ । “इरानले केही बाँकी नराख्नु अघि सम्झौता गर्नुपर्छ, अब मृत्यु हुँदैन, अब विनाश हुँदैन, धेरै ढिलो हुनु अघि नै यो गर,“ ट्रम्पले “ट्रुथ सोशल“ मा लेखे, इजरायली आक्रमण पछि वार्तामा फर्कन आह्वान गर्दै।

यस्ता वार्ताहरूले तेहरानलाई एक प्रकारको आकर्षण प्रदान गर्दछन् – देशको अर्थतन्त्र धराशायी छ र प्रतिबन्धहरू घटाउने वाचा लोभलाग्दो छ । ट्रम्पले कुनै पनि छुटको उल्लङ्घन गर्नेछन् । अझ डरलाग्दो घटनाक्रम यो हुन सक्छ कि इजरायल–इरान युद्ध क्षेत्रीय युद्धमा परिणत हुन्छ । इजरायली आक्रमण अघि इरानले मध्यपूर्वमा रहेका अमेरिकी अड्डाहरूमा आक्रमण गर्ने धम्की दिएको थियो । यदि ती आक्रमणहरू भए भने, अमेरिका बम विस्फोटमा सामेल हुने सम्भावना धेरै छ ।

अमेरिकाले आफ्नै कारणले पनि यो आक्रमण बढाउन सक्छ । अमेरिकी अधिकारीहरूले इजरायलले आधा काम गरिसकेको र अमेरिकाले गहिरो प्रवेश हतियार प्रयोग गरेर बम विस्फोट गरेर र इजरायलको प्रारम्भिक आक्रमण पछि बाँकी रहेका सबै चीजहरूसँग व्यवहार गरेर काम पूरा गर्न सक्छ भन्ने विचार गर्न सक्छन् । अर्कोतर्फ, इरानले इराक, लेबनान, यमन आदि जस्ता आफ्ना सहयोगीहरूलाई इजरायलमाथि आक्रमण गर्न बोलाउन सक्छ र इरानले अन्तर्राष्ट्रिय आतंकवाद पनि प्रयोग गर्न सक्छ ।

यद्यपि यो अहिले असम्भव छ, तर यो सम्भव छ कि अमेरिकाका अरब सहयोगीहरू यसमा सामेल हुन सक्छन् । जोर्डनको सशस्त्र सेनाले जुन १३ मा आफ्नो हवाई क्षेत्रमा प्रवेश गरेका इरानी क्षेप्यास्त्र र ड्रोनहरूलाई रोक्ने रिपोर्ट गरिसकेको छ । अन्तिम सम्भावना यो छ कि युद्ध कहिल्यै समाप्त हुनेछैन – कम्तिमा औपचारिक रूपमा होइन । ठूला स्तरका इजरायली आक्रमणहरूको लहर कुनै बिन्दुमा रोकिन सक्छ, तर आगामी महिनाहरूमा निम्न स्तरको द्वन्द्व जारी रहन सक्छ ।

इजरायलले कहिलेकाहीं इरानमा क्षेप्यास्त्र वा हवाई आक्रमण गर्न सक्छ वा इरानमा हत्या र तोडफोड पनि गर्न सक्छ । इरानले समय–समयमा इजरायलमाथि गोलाबारी गर्नेछ, साथै आतंकवाद र बदलाको लागि अन्य प्रयासहरू गर्नेछ । यो पूर्ण रूपमा विकसित युद्ध होइन, तर यो शान्ति पनि होइन । त्यसैगरी, अमेरिकाको मध्यस्थतामा भएको युद्धविराम प्रमुख आणविक सम्झौतातर्फको पहिलो कदम हुन सक्छ । इरानले छोटो अवधिमा हार स्वीकार गर्न सक्छ, तर बदला लिने प्रक्रियालाई शान्तपूर्वक सम्हाल्नुपर्छ भन्ने उसको विश्वास छ । यस रणनीतिको एक भागको रूपमा, इरानले आगामी महिनाहरूमा बदलाको रूपमा आतंकवादी आक्रमणहरू सुरु गर्न सक्छ ।