निस्सन्देह, चिकित्सा विज्ञानमा धेरै प्रगति भएको छ र कोहि प्राकृतिक उपचारको स्थान लिन पनि सक्दैनन् । जडी बूटीहरु सनातन धर्ममा प्राचीन काल देखि धेरै रोगहरुको उपचारको लागी प्रयोगमा ल्याईने गरीएको छ । जडी बूटीहरुमा एक यस्तो आयुर्वेदिक चिकित्सा सर्पगन्धा हो । जसमा धेरै प्राकृतिक गुणहरु लुकेका हुन्छन् । यसको मद्दतले शारीरिक र मानसिक रोगहरुलाई निको पार्न समेत सम्भव छ । स्टाईलक्रेजको यस लेखमा सर्पगन्धाको गुण र सर्पगन्धाको लाभको बारेमा जानकारी दिएकाछौं ।
सर्पगन्धा एक प्रकारको बोट हो । यसको जरा पहेँलो वा खैरो रंगको हुन्छ । यसको पातहरुको रंग उज्यालो (चमकदार) हरियो हुन्छ र सर्पगन्धाको बोट तीन जोडीमा हुन्छ । यसको फूलको रंग सेतो र बैजनी हुन्छ । यो बिरुवा घरमा लगायो भने सर्प आउँदैन भन्ने मान्यता समेत रहेको पाईन्छ । साथै सर्पगन्धालाई सर्पको टोकाईको लागी एक औषधिको रूपमा प्रयोग गर्ने पनि गरिन्छ । यसको वैज्ञानिक नाम रावोल्फिया सर्पेंटिना हो । यो हिन्दीमा सर्पगन्धाको रूपमा पनि जानिन्छ । सर्पगन्धाको जरा पीसेर यसको पाउडर बनाएर पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ ।
सर्पगन्धाको लाभ
अनिद्रा
सर्पगंधा अनिद्राको समस्याबाट राहत प्राप्त गर्नको लागी प्रयोग गर्न सकिन्छ । एक अनुसन्धानका अनुसार सेरोटोनिन (मूडलाई राम्रो बनाउने रसायन) सर्पगन्धामा पाईन्छ, जसको कारण यो निद्राको गुणस्तर सुधार गर्नको लागी काम गर्छ । यस अर्थमा सर्पगंधाको उपयोग अनिद्रामा (Insomnia) राहत प्रदान गर्न सक्छ भन्न सकिन्छ ।
रक्तचाप
धेरै प्रकारका समस्याहरु शरीरमा रक्तचाप बढेको कारण उत्पन्न हुन सक्छन् । सर्पगंधाको सेवन उच्च रक्तचापलाई सन्तुलनमा राख्ने काम गर्छ । यसमा पाईने एल्कलोइड्स रक्तचापको स्तर कम गर्नमा सहायक हुन्छ ।
पेटको समस्या
सर्पगंधा पेटको समस्याहरुलाई हटाउनको लागी प्रयोग गर्न सकिन्छ । सर्पगंधामा पाइने एल्कलोइडको कारण यो पेटको समस्याबाट लाभान्वित गर्नमा मद्दत गर्छ । तसर्थ, एल्कलोइड युक्त खाद्य पदार्थ पेटको लागी लाभदायक हो भन्न सकिन्छ ।
महिनावारीको दुखाइमा राहत
सर्पगन्धाको सेवनले महिनावारीको दुखाई कम गर्न सकिन्छ । सर्पगंधामा पाइने एल्कलोइड एनाल्जेसिक गुण हुन्छ जो मासिक धर्मको समयमा दुखाइ कम गर्नको लागी काम गर्छ ।
काली खोकी
सर्पगंधाको औषधीय गुणको कारण यो काली खोकीको घरेलु उपचारमा प्रयोग गर्न सकिन्छ । एलर्जीले खोकीको समस्या निम्त्याउन सक्छ । सर्पगन्धा एंटी माइक्रोबियल हटाउनमा उपयोगी हुन्छ । सर्पगन्धामा एंटी–माइक्रोबियल गुण पाइन्छ । तसर्थ, सर्पगन्धाको काली खोकीको उपचारको लागी पनि प्रयोग गर्नु उपयुक्त हुन्छ ।
कीराको टोकाई विरुद्ध प्रभावकारी
जडी बूटीहरु कीराको टोकाईको लागी प्रयोग गरीन्छ । सर्पगन्धा उत्तम जडी बूटीहरुमा शामिल छ । यसमा कीटनाशक गुण हुन्छ जसको कारण कीराको टोकाईको कारण भएको समस्यालाई सर्पगन्धाको प्रयोगले हटाउन सकिन्छ ।
सर्पको टोकाईको उपचार
कहिले काहिँ सर्पको टोकाई पछि तुरुन्त चिकित्सा उपचार गर्न गाह्रो हुन्छ । यस्तो अवस्थामा जीवन जोखिममा पर्न सक्छ । यस्तो अवस्थामा सर्पको टोकाईपछि घरमा सर्पगन्धाको उपयोग गरेर उपचार गर्न सकिन्छ । यो सर्पको विषको प्रभावलाई कम गर्नमा उपयोगी साबित हुन्छ ।
चिन्ता
बुढाहरु भन्छन् कि चिन्ता एक चिता जस्तै हो । यदि तपाइँ चिन्ताबाट छुटकारा पाउन चाहानुहुन्छ भने सर्पगन्धाको उपयोग फायदेमंद साबित हुन सक्छ । एक अनुसन्धानका अनुसार सर्पगन्धामा एन्टिओक्सिडेंट प्रचुर मात्रामा पाइन्छ । सर्पगन्धाको उपयोग गरेर चिन्तालाई जराबाट हटाउन सकिन्छ ।
ज्वरो
ज्वरो घटाउन धेरै प्रकारका औषधिहरु प्रयोग गरिन्छ, तर सर्पगन्धाको उपयोग ज्वरोको लागी औषधिको रूपमा पनि काम गर्छ । सर्पगन्धाको उपयोगबाट ज्वरोलाई कम गर्न सकिन्छ ।
हैजा
धेरै मानिसहरु विश्वास गर्छन् हैजा दूषित पानी र आहारको उपभोगको कारण हुन्छ तर यो ब्याक्टेरियाको कारण पनि हुन सक्छ । त्यसैले हैजाको समस्यालाई एंटी माइक्रोबियल युक्त खाद्य पदार्थको उपभोगबाट हटाउन सकिन्छ । सर्पगन्धाको औषधीय गुणहरुमा पनि विरोधी माइक्रोबियल शामिल हुन्छ ।
सर्पगन्धाको कसरी प्रयोग, उपयोग र कसरी खाने
सर्पगन्धाको जराको पाउडरको उपयोग गर्न सकिन्छ । यसलाई खानामा पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ ।
सर्पगन्धा पाउडर पानीमा मिसाएर लिन सकिन्छ ।
सर्पागन्धा दूधसंग पनि लिन सकिन्छ ।
सर्पागन्धा महसंग पनि लिन सकिन्छ ।
कहिले खाने
बिहान दूध वा पानीसंग लिन सकिन्छ र राती सुत्नु भन्दा पहिले दूध वा पानीसंग लिन सकिन्छ ।
कति खाने
एक चम्चा बिहान र एक चम्चा साँझमा लिन सकिन्छ । यो राम्रो हुन्छ । डाक्टरको सल्लाह लिएर सर्पगन्धा खुराक लिन सकिन्छ ।
सर्पगन्धाबाट हानि
कुनै फरक पर्दैन कती फाइदाजनक कुनै खाद्य वस्तु हुन सक्छ, तर यसलाई अधिक मात्रामा लिएमा केहि साइड इफेक्टहरुको कारण हुन सक्छ । सर्पगन्धाको हकमा पनि यस्तै छ । यद्यपि यो धेरै हानिकारक छैन तर उच्च रक्तचापको मामलामा अधिक खुराकले केहि साइड इफेक्ट सर्पगन्धामा पाइने रेसरपीन (reserpine) का कारण पैदा हुनसक्छ । साइड इफेक्टमा जस्तै सुस्ती, डिप्रेसन, वाकवाकी, उल्टी, पेट ऐंठन, ग्यास्ट्रिक अल्सरेशन, ब्रैडीकार्डिया, एनजाइना, खुजली, छालाको दाग, अस्थमा यस्ता प्रकारका केहि हुन सक्छन् ।
अहिलेसम्म सर्पागन्धाको नाम मात्र शायद हामीले सुनेको थियो होला तर यो लेख पढे पछि सर्पगन्धाको आयुर्वेदिक औषधि कती लाभदायक हुन सक्छ भन्ने विषय सहजै बुभ्mन सकिन्छ । यदि माथि लेखमा उल्लेखित कुनै पनी समस्याबाट परेशानी भईरहेको छ भने निश्चित रूपमा आयुर्वेदिक डाक्टरको सल्लाह अनुसार सर्पगन्धाको उपयोग गर्ने प्रयास गर्नु उत्तम हुनेछ । आशा गर्दछौं यो लेख उपयोगी साबित हुनेछ ।
Add Comment