आदिवासी सन्थाल समाजबाट भारतकी १५औँ राष्ट्रपतिमा निर्वाचित द्रौपदी मुर्मु

ओडिशा, दिल्ली । द्रौपदी मुर्मु भारतकी १५औँ राष्ट्रपतिमा निर्वाचित भएकी छन् । मुर्मु राष्ट्रपति बन्ने दोस्रो महिला र पहिलो आदिवासी हुन् । उनी सन्थाल जनजाति समुदायबाट आएकी हुन् । भारतमा सन्थालहरू गोन्ड र भिलहरू पछि देशको तेस्रो ठूलो आदिवासी समुदाय हो । जुलाई २४, २०२२ मा राष्ट्रपति रामनाथ कोविन्दको कार्यकाल समाप्त हुदैछ । २५ जुलाई २०२२ का दिन नवनिर्वाचित द्रौपदी मुर्मु आफ्नो कार्यकालका लागि शपथ ग्रहण गर्नेछिन् ।

आदिवासी सन्थाल समाज
सन्थाललाई सन्ताल पनि भनिन्छ । सन्त भनेको काम र आल भनेको मानिस हो । अर्थात् शान्त व्यक्ति । सन्थाल समुदायका अधिकांश मानिसहरू भारतको झारखण्ड, ओडिशा र पश्चिम बंगालमा बस्छन् । द्रौपदी मुर्मु ओडिशाको मयुरभञ्ज जिल्लाकी हुन्, जहाँ ठूलो संख्यामा सन्थाल समुदायका मानिसहरू बस्छन् ।

लिखित अभिलेखको अभावका कारण सन्थाल समुदायको उत्पत्तिको सही मिति थाहा छैन तर तिनीहरू उत्तर कम्बोडियाको चम्पा राज्यबाट उत्पत्ति भएको मानिन्छ । भाषाविद् पाउल सिडवेलका अनुसार सन्थालहरू ४००० देखि ३५०० वर्षअघि ओडिशाको तटबाट भारतमा आएका थिए । १८ औं शताब्दीको अन्त्यमा यो घुमन्ते समूह थियो जुन बिहार, ओडिशा र झारखण्डको छोटा नागपुर पठारमा बिस्तारै बसोबास गर्न थाल्यो । सन्थाल जातिका मानिसहरू सन्थाली भाषा बोल्छन् । यो भाषा सन्थाल विद्वान पंडित रघुनाथ मुर्मुले ओल चिकी नामक लिपिमा लेखेका हुन् । ओल चिकी लिपिमा सन्थालीलाई संविधानको आठौं अनुसूचीमा समावेश गरिएको छ । सन्थाली बाहेक बंगाली, उडिया र हिन्दी पनि बोल्छन् ।

सामान्यतया पूर्वोत्तर बाहेक अन्य राज्यहरूमा बसोबास गर्ने आदिवासी समुदायहरूको साक्षरता दर कम छ, तर यो सन्थालहरूमध्ये उच्च छ । यसको कारण सन् १९६० देखिको विद्यालय शिक्षाप्रतिको चेतना हो । यही कारणले गर्दा ओडिशा, पश्चिम बंगाल र झारखण्डका अन्य जनजातिहरूको तुलनामा सन्थालहरूको साक्षरता दर उच्च छ । ५५.५ प्रतिशत सन्थाली शिक्षित छन् । यसको असर समुदायका धेरै मानिसहरु क्रिमी लेयरको सीमाभन्दा माथि गएका छन् ।

सन्थाल समाजमा सम्बन्ध विच्छेदलाई वर्जित मानिएको छैन । अर्थात् यहाँ सम्बन्धविच्छेद गर्न कुनै बाधा छैन । महिला वा पुरुष जुनसुकैले सम्बन्धविच्छेद गर्न सक्छन् । सन्थाल पुरुषले आफ्नी श्रीमतीलाई बोक्सी साबित गरे वा उनको आदेश नमान्दा सम्बन्ध विच्छेद गर्न सक्छ । अर्कोतर्फ, सन्थाली महिलाले आफ्नो हेरचाह गर्न नसक्ने र अर्को पुरुषसँग विवाह गर्ने इच्छाको आधारमा सम्बन्ध विच्छेद गर्न सक्छ । तर, महिलाले दोस्रो विवाह गर्ने पुरुषले पहिलो पतिलाई क्षतिपूर्ति तिर्नुपर्छ । त्यस्तै, सन्थाल समाजका बुहारीले पनि घुँघट पर्दा गर्दैनन् ।

सन्थाल समुदायमा श्रीमानका लागि पनि केही अनौठा नियम छन्, जसलाई पालना गर्नुपर्छ । उदाहरणका लागि, श्रीमती गर्भवती हुँदा पतिले कुनै पनि जनावर मार्दैन र अन्त्येष्टिमा भाग लिँदैन । सन्थालहरू आफ्नो लोकगीत र नृत्यका लागि पनि परिचित छन् । उनीहरूले सामुदायिक कार्यक्रम र समारोहहरूमा कमक, ढोल, सारंगी, बाँसुरी जस्ता वाद्य बजाउँछन् । करम सन्थालहरुको प्रमुख चाड करम हो । यो सेप्टेम्बर र अक्टोबर महिनामा पर्छ । यसमा तिनीहरू आफ्नो धन बढाउन चाहन्छन् र तिनीहरूलाई सबै शत्रुहरूबाट मुक्त गर्न चाहन्छन् । सन्थालमा शुद्धीकरणपछि घरबाहिर करमको रुख रोप्ने चलन छ ।

आफ्नो सामाजिक उत्थानको बावजुद, सन्थालहरू सामान्यतया आफ्नो जरासँग जोडिएका छन् । तिनीहरू प्रकृतिका पूजक हुन् र तिनीहरूको गाउँमा जाहेर (पवित्र बगैंचा) मा पूजा गरेको देख्न सकिन्छ । तिनीहरूको परम्परागत पोशाक, पुरुषहरूको लागि धोती र गम्चा र महिलाहरूको लागि छोटो–चेक साडी, सामान्यतया नीलो र हरियो हुन्छ । महिलाहरूले ट्याटू पनि बनाउँछन् ।

सन्थालहरूको घरलाई ओलाह भनिन्छ । उनीहरुको घरको बाहिरी पर्खालमा तीन रङको विशेष ढाँचा बनाइएको हुन्छ । तल्लो भाग कालो माटो, बीचको भाग सेतो र माथिल्लो भाग रातो रंगले रंगिएको हुन्छ । सन्थालहरुको धार्मिक जीवनमा दामोदर नदीको विशेष महत्व रहेको छ । सन्थालको मृत्यु भएपछि उनको खरानी दामोदर नदीमा नै विसर्जन गरिन्छ ।

४०० गाउँका ५०,००० सन्थालीहरुहरूले सन् १८५५ मा ब्रिटिश विरुद्ध विद्रोह गर्दै युद्धको घोषणा गरेका थिए । अंग्रेजहरु विरुद्धको पहिलो स्वतन्त्रता संग्राम सन् १८५७ मा भएको मानिन्छ तर झारखण्डको संथाल जनजातिले सन् १८५५ मा नै अंग्रेजहरु विरुद्ध विद्रोहको झण्डा उठाएका थिए । यसलाई सन्थाल हूल भनिन्छ । सन्थाली भाषामा हुल भनेको विद्रोह हो । ३० जुन १८५५ मा सिद्धु र कान्हुको नेतृत्वमा साहिबगञ्ज जिल्लाको भगनदीह गाउँबाट विद्रोह सुरु भएको थियो । भोलनाडीह गाउँमा पुगेर चार सय गाउँका ५० हजारभन्दा बढी मानिसले युद्धको घोषणा गरेका थिए । यहाँ आदिवासी दाजुभाइ सिद्धु–कान्हुको नेतृत्वमा सन्थालहरूले राजस्व नतिर्ने गरी अंग्रेजहरूलाई हाम्रो माटो छोड्न घोषणा गरेका थिए ।

यसबाट डराएर अंग्रेजहरूले विद्रोहीहरूलाई रोक्न थाले । तर, सन्थालहरु कडा रुपमा लडेका थिए । यसैबीच, ब्रिटिशहरूले तिनीहरूलाई रोक्नको लागि क्रुरूरताको सबै सीमा पार गरेका थिए । सिद्धु र कान्हुलाई अंग्रेजहरूले कब्जामा लिए र २६ जुलाई १८५५ मा भोगनाडीह गाउँको रूखमा झुण्ड्याएर फाँसी दिएका थिए । यी सहिदहरुको सम्झनामा हरेक वर्ष जुन ३० तारिखमा हुल क्रान्ति दिवस मनाइन्छ । यस महाक्रान्तिमा करिब २० हजार सन्थालीहरु शहीद दिएका थिए ।-स्रोत: विभिन्न भारतीय सञ्चार र छापा माध्यम