नयाँ दिल्ली । गत वर्ष रुस–युक्रेन युद्धका कारण रुसले कडा विश्वव्यापी प्रतिबन्धको सामना गर्नुपरेको थियो । यी चुनौतीहरूको बीचमा राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले भर्खरै नयाँ विदेश नीति अपनाएका छन् । यसले विश्व मञ्चमा चीन र भारतलाई आफ्नो प्रमुख सहयोगीका रूपमा मान्यता दिएका छन् । अहिले तीनवटै राष्ट्र र केही अन्य देश मिलेर नयाँ मुद्रा बनाउने प्रक्रियामा छन् । वास्तवमा रुसी सांसद अलेक्जेन्डर बाबकोभले ब्रिक्स राष्ट्रहरू भुक्तानीको नयाँ मोड सिर्जना गर्ने प्रक्रियामा रहेको एक बयानमा बताएका छन् ।
ब्रिक्स के हो?
अन्तर्राष्ट्रिय भुक्तानीमा अमेरिकी मुद्रा डलरको सर्वोच्चतालाई चुनौती दिन ब्रिक्स राष्ट्रहरूले विशेष तयारी गरिरहेका छन् । ब्रिक्स देशहरू आपसमा व्यापारका लागि साझा मुद्रा सिर्जना गर्ने दिशामा काम गरिरहेका छन् । यसै वर्षको अगस्टमा दक्षिण अफ्रिकामा हुने ब्रिक्स सम्मेलनमा नयाँ वित्तीय प्रणालीको घोषणा गर्न सकिन्छ । रुसी सांसद अलेक्जेन्डर बाबकोभले गत हप्ता भारतमा भएको सेन्ट पिटर्सबर्ग अन्तर्राष्ट्रिय आर्थिक मञ्चको कार्यक्रममा ब्रिक्स राष्ट्रहरू भुक्तानीका लागि नयाँ माध्यम सिर्जना गर्ने प्रक्रियामा रहेको बताएका थिए । बाबकोभले योजना सुरुमा लेनदेनमा घरेलु मुद्राहरू प्रयोग गर्ने बताएका छन् । यो एक डिजिटल वा मुद्रा को वैकल्पिक रूप को परिचय द्वारा पछ्याउन सकिन्छ । बाबाकोभले ब्रिक्स नेताहरूको शिखर सम्मेलनले यो विशेष पहल कार्यान्वयनको तयारीबारे जानकारी गराउन सक्ने बताएका छन् ।
।
अङ्ग्रेजी अक्षर BRICS बाट बनेको ब्रिक्स विश्वका पाँच उदीयमान अर्थतन्त्रहरूको समूह हो । यी देशहरू ब्राजिल, रूस, भारत, चीन र दक्षिण अफ्रिका हुन् । ब्रिक्सको विचार सन् २००१ मा आएको थियो, जुन २००६ मा ब्रिक्सको रूपमा उभियो र २०१० मा ब्रिक्स बन्यो जब दक्षिण अफ्रिका समूहमा सामेल भयो । ब्रिक्स शब्दावलीको प्रवर्तक जिम्मा ओ’निल हो । ओ’निल ले यो शब्द पहिलो पटक सन् २००१ मा आफ्नो शोध पत्रमा प्रयोग गरेका थिए । उक्त पत्रको शीर्षक थियो बिल्डिङ बेटर ग्लोबल इकोनोमिक ब्रिक्स । ओ’निल अन्तर्राष्ट्रिय वित्तीय परामर्शदाता गोल्डम्यान साक्ससँग आबद्ध छन् ।
भारतले विश्व मुद्राको रूपमा डलरलाई रुपैयासँग बदल्न निरन्तर प्रयास गरिरहेको छ । डलरको अभावमा परेका देशहरूलाई भारतीय रुपैयाँमा व्यापार गर्नको लागि देशले लगातार प्रस्ताव गरिरहेको छ । भारतको लक्ष्य आफ्ना छिमेकी राष्ट्रहरूलाई संकटबाट बचाउनु हो जसका लागि यो महत्वपूर्ण व्यापारिक साझेदार हुने विश्वास गरिएको छ ।
रुस र चीनले पहिले नै आफ्नो व्यवसायलाई डलरबाट डिलिङ्क गर्ने दिशामा काम गरिरहेका छन्। गत वर्षको डिसेम्बरमा रुसी प्रधानमन्त्री मिखाइल मिशुस्टिनले दुई देशबीचको लगभग आधा व्यापार अहिले आफ्नै मुद्रा रुबल र युआनमा भइरहेको बताएका थिए । मुसुस्टिनले चिनियाँ प्रधानमन्त्री ली खछ्याङसँग भिडियो कन्फरेन्समा भाग लिएका थिए। यसमा उनले डलर वा युरोमा तिर्नुको सट्टा सबै देशले आफ्नो राष्ट्रिय मुद्रा बढी प्रयोग गर्ने आशा व्यक्त गरे। मिशुस्टिनले बाह्य दबाब र प्रतिकूल आर्थिक अवस्थाका बाबजुद रुस र चीनबीचको व्यापार तीव्र गतिमा बढिरहेको बताए । यस वर्षको पहिलो दश महिनामा दुई देशबीचको व्यापार करिब १५० अर्ब डलर पुगेको छ, जुन अघिल्लो वर्षको तुलनामा एक तिहाइ बढी हो।
विश्लेषकहरूका अनुसार रुसले अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारमा अमेरिकी मुद्रा डलरको वर्चस्व हटाउने लक्ष्य राखेको छ । यही प्रयासमा उनले विभिन्न देशसँग आपसी मुद्रामा व्यापार प्रवर्द्धन गरिरहेका छन् । यसमा उनलाई चीन र भारत जस्ता देशको सहयोग प्राप्त भएको छ । नोभेम्बर २०२२ मा युरेसिया इकोनोमिक युनियन (UAEU) को बैठकमा रुसले यस विषयलाई उच्च प्राथमिकता दिएको थियो।
त्यहाँ, रूसका भ्ब्भ्ग् मामिला मन्त्री, सर्गेई ग्लाजिएभले विभिन्न देशहरू बीचको पारस्परिक मुद्राहरूमा भुक्तानी प्रणालीको लागि खाका प्रस्तुत गरे। उनले यस प्रणालीसँग सम्बन्धित प्रस्ताव युरेशियन इकोनोमिक कमिसन (ईईसी) र ब्रिक्स राष्ट्रहरू (ब्राजिल, रुस, भारत, चीन, दक्षिण अफ्रिका)मा पठाइएको बताए।
रुसको यो प्रस्ताव अन्तर्गत धेरै देशका पेमेन्ट कार्डहरू समावेश गरी कार्ड बनाइनेछ। यी कार्डहरूमा भारतको रुपे, रुसको मिर, ब्राजिलको एलो, चीनको युनियन–पे आदि समावेश हुनेछन्। अन्तर्राष्ट्रिय मामिलाका विशेषज्ञ पेपे एस्कोबारले एक टिप्पणीमा लेखे कि प्रस्तावित कार्ड, भिसा वा मास्टरकार्डको लाइनमा, सबै सहभागी देशहरूमा काम गर्नेछ। यस मार्फत कुनै पनि मुद्रामा गरिएको भुक्तानी अन्य देशको मुद्रामा तुरुन्त प्राप्त हुनेछ। एस्कोबारले लेखेका छन्– ’यो प्रणाली पश्चिमी नियन्त्रित मौद्रिक प्रणालीको लागि प्रत्यक्ष चुनौती साबित हुनेछ। यस अन्तर्गत, ब्रिक्स देशहरूले डलरबाट टाढा जान्छन् र आपसी व्यापारको लागि आफ्नै मुद्रामा भुक्तानी गर्नेछन्।
अमेरिकी डलर लगभग संसारभर हावी छ। धेरै जसो व्यापारहरू अमेरिकी डलरमा मूल्यवान छन्। स्विट्जरल्याण्डस्थित बैंक फर इन्टरनेशनल सेटलमेन्ट, बासेलका अनुसार विश्व व्यापारको करिब ५० प्रतिशत अमेरिकी डलरमा हुने गरेको छ । तर, पछिल्ला केही वर्षयता त्यसमा अचानक वृद्धि भएको छ । अमेरिकी डलरको मूल्य सन् २०२२ को फेब्रुअरीमा रुस–युक्रेन युद्धको सुरुवातमा भएको भन्दा १० प्रतिशत बढी र एक दशक अघिको तुलनामा ३० प्रतिशत बढी छ। गत अक्टोबरमा एक बिन्दुमा, डलर २००० पछिको उच्चतम स्तरमा थियो।
मुद्राको मूल्यमा भएको यो बृद्धिले डलरमा मूल्य निर्धारण गरिएको ऋण सेवा गर्न महँगो भएको छ। विशेषगरी अन्य मुलुकबाट ठूलो परिमाणमा इन्धन, खाद्यान्न र अन्य अत्यावश्यक वस्तु खरिद गर्ने मुलुकको आयातमा एक्कासी वृद्धि हुनुको कारण पनि यही बनेको छ । यही कारणले गर्दा भारत, चीन र रुसले मात्रै डलरसँग आफ्नो एक्सपोजर कम गर्न खोजिरहेका छैनन्, तर अमेरिकाका नजिकका साथीहरू पनि विकल्प खोजिरहेका छन् ।-अमर उजाला
Add Comment