जनसंख्या दिवस : विश्वका १० धेरै जनसङ्ख्या भएका देश, भारत–चीन पहिलो र दोस्रोमा, तेस्रोमा को ?

बेइजिङ, असार २७ । अज जुलाई ११ अर्थात असार २७ का दिन विश्वभर विश्व जनसंख्या दिवस मनाइँदैछ । यसको उद्देश्य तीव्र रूपमा बढ्दो जनसङ्ख्या र यससँग सम्बन्धित चुनौतीहरूबारे मानिसहरूलाई सचेत गराउनु हो । हालैका शताब्दीहरूमा विश्वव्यापी जनसंख्याले उल्लेखनीय वृद्धि अनुभव गरेको छ । सबैभन्दा छिटो बढ्दो जनसंख्या एसियाली र अफ्रिकी देशहरूमा देखिएको छ । सन् २०११ मा विश्वको जनसङ्ख्या ७ अर्ब पुगेको र सन् २०३० सम्ममा विश्वको जनसङ्ख्या ८.५ अर्ब, सन् २०५० सम्म ९.७ बिलियन र २१०० सम्ममा १०.९ अर्ब पुग्ने संयुक्त राष्ट्रसंघको अनुमान छ ।

भारतमा सबैभन्दा बढी जनसंख्या
मुख्यतया आयुवृद्धि, प्रजनन दरमा भएको परिवर्तन, सहरीकरण र बसाइँसराइ जस्ता कारकहरूले भावी पुस्तामा आर्थिक वृद्धि, रोजगारी, आय वितरण, गरिबी र सामाजिक कल्याणलाई असर गर्ने सम्भावना हुन्छ । यूएनएफपीए को २०२३ विश्व जनसंख्या प्रतिवेदन अनुसार भारतको अनुमानित जनसंख्या १४२.८६ करोड छ, जुन चीन भन्दा अलि अगाडि छ । यस्तो अवस्थामा चीनलाई पछि पार्दै भारत विश्वको सबैभन्दा बढी जनसंख्या भएको देश बनेको छ । यसले चीनमा ११.१ मिलियन मृत्यु र ९ मिलियन जन्मेको परिणाम हो, जुन चीनको कुल जनसंख्या घटेको लगातार दोस्रो वर्ष हो ।

भारतको जनसंख्या ७५ वर्षमा दोब्बर हुने
यूएनएफपीए प्रतिवेदनले सुझाव दिए अनुसार यदि भारतको जनसंख्या वर्तमान दर वार्षिक एक प्रतिशत भन्दा कम दरले बढिरह्यो भने, यो आगामी ७५ वर्षमा यसको वर्तमान मूल्य भन्दा दोब्बर हुनेछ । विज्ञहरू भनाइ अनुसार भारतको धेरै जनसंख्या विगत दशकहरूको “जनसंख्या गति“ को परिणाम हो र देशको जनसंख्या २०५० तिर घट्न थाल्ने छ । यो प्रवृत्ति विश्वव्यापी जनसंख्यामा पनि लागू हुनेछ, जुन हाल ८ अर्बभन्दा बढी छ । यद्यपि, यो भन्दा पहिले भारत र विश्वको जनसंख्या धेरै स्थिर हुने अपेक्षा गरिएको छ ।

विश्व जनसंख्या दिवस किन  मनाईन्छ ?
जनसंख्या वृद्धिको प्रवृत्तिलाई मान्यता दिँदै, संयुक्त राष्ट्र विकास कार्यक्रम (यूएनडीपी) ले १९८७ मा पाँच अर्बको दिन स्थापना गरेर विश्वव्यापी जनसंख्या मुद्दाहरूको अत्यावश्यकतालाई जोड दियो, जुन उनीहरूले १९९० देखि हरेक वर्ष जुलाई ११ लाई विश्व जनसंख्या दिवसको रूपमा मनाउँदै आएका छन् । विश्व जनसङ्ख्या दिवसले जनसङ्ख्या सम्बन्धी महत्वपूर्ण चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गर्नका साथै परिवार नियोजन, लैङ्गिक समानता, मातृ स्वास्थ्य र मानव अधिकारको महत्त्वलाई उजागर गर्ने मञ्चको रूपमा काम गर्दछ ।

यस वर्षको जनसङ्ख्या दिवसको नारा के हो ?
यस वर्ष, २०२४ मा, यो आज बिहीबारका दिन परेको छ र विषयवस्तुलाई जोड दिनेछ कि डेटा सङ्कलनमा लगानी समस्याहरू बुझ्न, समाधानहरू सिर्जना गर्न, र प्रगतिलाई ड्राइभिङ गर्न महत्त्वपूर्ण छ । विश्व जनसङ्ख्या दिवसमा, हामीले जनसांख्यिकीय प्रवृत्ति, वृद्धि प्रक्षेपण र दिगो विकासमा तिनीहरूको प्रभाव लगायत विश्वव्यापी जनसङ्ख्याका मुद्दाहरूबारे सचेतना र बुझाइ बढाउने लक्ष्य राखेका छौं ।

२०२४ सम्म संसारमा सबैभन्दा धेरै जनसंख्या भएका देशहरू निम्न हुन्
पहिलोमा भारत–१,४४१,७१९,८५२, दोस्रोमा चीन–१,४२५,१७८,७८२, तेस्रोमा अमेरिका–३४१,८१४,४२०, चौथोमा इन्डोनेसिया–२७९,७९८,०४९, पाँँचौमा पाकिस्तान–१४५,२०९,८१५, छैठौंमा नाइजेरिया–२२९,१५२,२१७, सातौंमा ब्राजिल–२१७,६३७,२९७, आठौंमा बंगलादेश–१७४,७०१,२११, नवौंमा रुस–१४३,९५७,०७९ र दशौंमा इथियोपिया–१२९,७१९,७१९ रहेका छन् ।

वर्तमान विश्व मानव जनसंख्या कति छ?
नोभेम्बर २०२२ को मध्यमा विश्वव्यापी मानव जनसंख्या ८.० बिलियन नाघेको छ, जुन १९५० को अनुमानित २.५ बिलियन मानिसबाट उल्लेखनीय वृद्धि भएको छ । संयुक्त राष्ट्रसंघका अनुसार यो बृद्धिमा सन् २०१० यता १ अर्ब र सन् १९९८ देखि २ अर्ब थप व्यक्तिहरू समावेश छन् । विशेष गरी चीन र भारत सबै भन्दा बढी जनसंख्या भएका देशहरू हुन्, प्रत्येक १ बिलियन भन्दा बढी मानिसहरू, विश्वको जनसंख्याको लगभग १८% हो । तसर्थ, संयुक्त राष्ट्र संघको अनुमानमा विश्वको जनसंख्या वृद्धि जारी रहनेछ, २०५० मा ९.७ बिलियन पुग्ने र २०८० को मध्यमा लगभग १०.४ बिलियन पुग्ने सम्भावना छ ।-नवभारतटाईम्सबाट साभार र अनुवादित